Voorwoord
Een van de belangrijkste uitdagingen van deze eeuw betreft de vraag, hoe wij vreedzaam kunnen
samenleven zonder eenduidig gedeeld verhaal. Als erfenis van de vorige eeuw zijn vrijheid
en individuele ontplooiing leidend beginsel geworden ten koste van zingeving aan solidariteit
in collectieve verbanden.
Filosoof René Gude (1957 – 2015) schrijft in zijn boek ‘Het agoramodel – de wereld is eenvoudiger
dan je denkt’ (Uitgeverij ISVW, 2015) dat we, nu wij dreigen vast te lopen in eenzijdig
individualisme, behoefte hebben aan een nieuwe definitie van zingeving. Daarin zullen gemeenschappen
een rol moeten spelen. Maar als je aan waarden en normen van onze collectieven wilt
sleutelen, dien je eerst de verschillende sferen naar hun essentie te onderscheiden. Zo gelden
in een besloten vennootschap heel andere gewoonten dan in een staat of familie. Aldus Gude.
Jaco van Witteloostuyn laat geen misverstand bestaan over zijn zorgen met betrekking tot verschijnselen
van verharding en divergentie in de zich snel ontwikkelende Nederlandse en Europese
samenleving. Een en ander een gevolg van de steeds onevenwichtigere verhouding tussen solidariteit
en individualisme in de verschillende sferen ten opzichte van de vele complexe vraagstukken
die zich aandienen. Nochtans overheerst bij hem optimisme inzake de vitaliteit van de westerse
beschaving, als het erom gaat richting te geven aan de oplossing van deze problematiek.
De auteur brengt dat tot uitdrukking in een dertigtal essays, die geenszins een wetenschappelijke
pretentie hebben, maar in ernst en humor praktische richtlijnen, suggesties en gedachten
aanvoeren, die wellicht het politieke denken kunnen beïnvloeden en de politiek zelfs tot
handelen kunnen aanzetten. Hij spreekt politici aan, complimenteus waar het kan, critisch en
praktisch waar het moet.
Als basis voor solidariteit en daarmee als leidraad voor de essays lanceert de auteur heel origineel
de fuga als muzikale kunstvorm. Hierin wordt het hoofdthema door één partij ingezet en
achtereenvolgens door andere stemmen overgenomen, waarbij de voorgaande stem zo nauwkeurig
mogelijk gevolgd wordt. Johann Sebastian Bach bereikte met deze figuur het hoogtepunt
van de barokmuziek. Los van de inhoud van dit boek ben ik van oordeel dat het fenomeen
fuga, behalve in de muziek, zelfs sporen heeft nagelaten in de harmonische structuur van de
beeldende kunst en literatuur. Een kern van volmaaktheid, aangereikt uit de muziek, het nietmateriële
als grondslag voor de oplossing van praktische problemen: samenwerkende stemmen
richten zich op harmonische eenheid.
De fuga heeft de auteur geleid naar een verzameling uiteenlopende opstellen, verrassend van opzet
en onderwerp, doordacht, bevlogen en stoutmoedig. Sommige hoofdstukken speels en ‘voorspellend’
zoals m.b.t. de Brexit, andere praktisch zoals over geld of rotondes, weer andere heel ernstig of
verdrietig van aard. Zo doet hij in gedichten en proza indringend verslag van catastrofes die zich onder
onze ogen voltrekken, waaronder die van vlucht MH 17, de asielproblematiek en de Holocaust.
Ludiek daarentegen is bij voorbeeld het hoofdstuk waarin hij bepaalde wijnen aan de politieke partijen
koppelt en dat over Johan Cruijff, wiens samenspel hij betrekt op de muziek van Béla Bartók.
Intussen ben ik ervan overtuigd dat het boek in een leemte voorziet. Niet alleen omdat het in
zijn pleidooi ten gunste van maatschappelijke samenhang en solidariteit hoogst actueel is, ook
omdat het de waarden en normen van onze westerse beschaving door de unieke combinatie
van woord, beeld en muziek in de schijnwerper zet. Burger en politiek kunnen er inspiratie uit
opdoen en optimisme aan ontlenen! Zoals goede wijn met aandacht gedronken wordt, verdient
de inhoud van dit veelzijdige boek gezette aandacht van de politiek en een breed publiek.
Prof. Dr. M.P. van Overbeeke, r.a.